وضعیّت استقرار بدن انسان در سه حالت دسته بندی و تعریف میشود:
ایستادن: قوام یافتن بدن در حالتی که وزن به وسیله ی پاها و ستون فقرات تحمّل شود.
نشستن: قوام یافتن بدن در حالتی که وزن به وسیله ی نشیمنگاه و ستون فقرات تحمّل شود.
دراز کشیدن: حالتی است که پاها و ستون فقرات وزن بدن را تحمّل نمیکنند.
نتایج تحقیقات پزشکی و ارگونومیکی بیانگر آن است که از سه حالت فوق، ستون فقرات بیشترین فشار را در حالت نشستن تحمّل میکند. در واقع ستون فقرات به انحای مختلفی در حالتهای گوناگون نشستن، تحت فشار است. در مباحث طرّاحی، ستون فقرات بحث برانگیزترین عضو بدن است که همواره احتمال آسیب دیدن آن در شرایط مختلف نشستن وجود دارد و از همین رو است که مراقبت از آن در کانون بررسیهای علومی چون ارگونومی، آنتروپومتری و غیره قرار دارد. بنابراین از آنجا که بسیاری از فعّالیتهای روزمرّه و نیز اوقات فراغت انسانها درحالت نشسته انجام میگیرد، لزوم توجّه بیشتر به طرحهایی که مسبب درست نشستن هستند آشکار میشود. مطالعات مهندسی فاکتورهای انسانی و ارگونومیک و همچنین بررسیهای ارتوپدیک و فیزیولوژیک، همگی به اتّفاق، مشکلات و عوارض ناشی از نشستن را تأیید میکنند. بدیهی است که تماس مداوم و مستقیم از یک سو و اثرات ناشی از طرّاحی نادرست بسیاری از صندلیها از سوی دیگر، شرایط بروز ریسکفاکتورهای اسکلتی ـ عضلانی را فراهم کرده و در نتیجه بسیاری از افراد را از نظر جسمانی متأثّر میکنند.
طرّاحی صندلی چند منظوره برای کلاسهای درس و محیطهای آموزشی با رویکرد:
- اقتصاد در طرّاحی محصول
- طرّاحی پایدار
در عصر آموزش و علم، بدیهی است که امروزه هر انسانی تحصیل در مدرسه و حضور در کلاسهای درس را دست کم برای مدّت کوتاهی تجربه کرده است. کلاس درس محیطی برای آموختن و برخوردهای اجتماعی هدفدار تربیتی ـ آموزشی است، که لازمه آن نشستن و تمرکز است. همهی ما با صندلیهای متداولی که با توجّه به دسته ی مخصوصشان، امکان نشستن و یادداشت برداری را برای راست دستها فراهم میکنند، آشنا هستیم. تقریباً همه ی مدارس و محیط های آموزشی سراسر دنیا با همین صندلیها تجهیز میشوند و در همه ی فرهن گها گونه های مشابهی از آن، برای آموزش علوم متنوّع، مورد استفاده قرار میگیرد.
افراد مختلف هرکدام با فیزیک بدنی خاص، در کلاسهای آموزشی، روشهای ویژهای را برای نشستن اعمال میکنند. عادات مختلف نشستن، سلیقه ها و کاربردهای متفاوت نیز روشهای استفاده ی متفاوتی را ایجاب میکند ولیکن صندلیهای موجود، تنها امکان نشستن و استفاده در یک حالت را فراهم کرده اند.
به دلیل تنوّع استفاده و کابر، نواقص و محدودیّتهای عدیدهای در طرّاحی فضا و تجهیز آن به چشم میخورد که عمده ترین آنها استفاده از صندلی مخصوص افراد راست دست در مواردی است که این صندلی اساساً برای آن طرّاحی نشده است (بهعنوان مثال استفاده این صندلیها برای افراد چپ دست).
استفاده از صندلیهای راست دست نه تنها تبعات ارگونومیکی آشکاری را برای چپ دست ها به همراه دارد بلکه به لحاظ عدم تناسب زاویه ی ساعد با دسته، مشکلات جسمانی ویژهای را برای راست دستها نیز ایجاد میکند. متأسّفانه دیدگاههای سودمدارانه، همواره اقلیتها (چپ دستها) را فدای اکثریتهای جامعه ی هدف طرّاحی کرده و مورد غفلت قرار میدهند، لذا برای سرپوش گذاردن بر این نقیصه، گاهی تعداد اندکی از این صندلیها به صورت قرینه و برای چپ دستها ساخته میشود که چون همواره محلّ استفاده آنها (یا محلّ حضور چپ دستها) نامشخّص است بهندرت مورد استفاده مؤثّر قرار میگیرند. به عبارت سادهتر آیا کسی میتواند پیشبینی کند که چپ دستها کجا هستند و چه نسبتی از اعضای یک کلاس را تشکیل میدهند تا به تعداد آنها صندلی چپ دست تهیه و در کلاس چیده شود؟! یا مدلهای دو منظورهی دیگری برای هر دو گروه طرّاحی شده است، که به دلیل استفاده از لولاها و یراق آلات بسیار بهسختی مورد استفاده قرار گرفته و با توجّه به استهلاک و نیاز به تعمیر و نگهداری، توجیه اقتصادی و فنّی لازم را ندارند.
The New Design:
Benish صندلی مخصوص کلاس درس است. این صندلی کاملاً و دقیقاً همانند راست دستها، برای چپ دستها نیز قابل استفاده است. به منظور صرفه جویی در متریال، دسته و پشتی آن یک قطعه بوده و کاربر با این متریال اندک قادر است در بیش از پنج حالت متفاوت از آن استفاده کند. برای تغییر کاربری یا برای اتّصال دسته و پشتی از هیچگونه لولا، پیچ، جوش و غیره استفاده نشده است، که این روش باعث سهولت ساخت، قیمت ارزان، استهلاک کمتر و دوام بیشتر است. در کلاسهای درس مباحث و دروس متفاوتی ارائه میشود که دانشجو برای فراگیری هر کدام از آنها به وضعیّتی مناسب و متفاوت نیازمند است. برای مثال هنگام آموزش دروسی که به نوشتن نیاز ندارند، وجود دسته صندلی الزامی نبوده و زائد است. Benish با حذف دسته و تلفیق آن با پشتی صندلی باعث صرفه جویی در مصرف متریال شده و البتّه در هنگام لزوم آنرا به نحوی زیبا، مؤثّر و ارگونومیک در اختیار کاربر قرار میدهد. این صندلی با خطوط محکم و بدون انحنا و فرمی بسیار ساده به راحتی با چوب ساخته میشود و نیازمند استفاده از پلاستیک نخواهد بود. بدیهی است که زاویه ی طبیعی و ارگونومیک بین ساعد و بدن شخص در هنگام نوشتن کمتر از ۹۰ درجه است در حالیکه در همه انواع صندلیهای کلاسی این زاویه دقیقاً ۹۰ درجه و ثابت بوده و متأسّفانه سالهاست که این معضل ارگونومیکی همچنان در دنیای طرّاحی پا بر جا و بی توجّه مانده است! امّا در صندلی Benish امکان تغییر و تنظیم زاویه ی بین ساعد و بدن به نحوی طرّاحی شده است که حتّا همزمان با نوشتن نیز امکان تغییر این زاویه و دسترسی به زاویه ی دلخواه وجود دارد. Benishاز دو قسمت بدنه و دسته تشکیل شده است.
- بدنه دارای چهار پایه است. یکی از پایه ها که دسته روی آن قرار خواهد گرفت امتداد یافته و از بقیه بلندتر است و به بالای آن سطح کوچکی جوش خورده است. یک حفره ی مربّعشکل در انتهای پایه و یک سوراخ دایرهایشکل روی سطح متّصل به آن است که قطر این دو حفره (مربّع و دایره) با هم برابر است.
- دسته یک سطح مستطیلی است که به آن یک زائده ی مربّع شکل وصل شده است. قطر این زائده نیز با حفره های مربّع و دایرهایشکل بالا برابر است.
دسته و بدنه بدون استفاده از هیچگونه لولا، پیچ، پرچ و غیره، تنها به وسیله ی سوراخها و زائده دسته بهم متصّل میشوند. نحوه ی اتّصال باعث دستیابی به صندلیهایی متنوع با عملکردهای متفاوت خواهد شد.
با قراردادن زائده مربّعی در حفره ی مربع شکل، Benish به صندلی پشتبلند تبدیل خواهد شد. همچنین اگر پشتی بیرون کشیده شود و پس از ۹۰ درجه چرخش، دوباره در جای خود قرار گیرد، به صندلی پشت کوتاه تبدیل میشود.
پس از هر تغییر در کاربری، باید صندلی حول مرکز خود چرخانده شود تا رو به تخته کلاس یا معلّم قرار گیرد. برای جلوگیری از سر و صدای ناشی از این چرخشها، چهار عدد چرخ زیر پایهها طرّاحی شده که دو به دو بر هم عمودند. چرخهای عمود بر هم صندلی را با دقّتی خاص و فقط حول مرکز خود چرخانده و از هرگونه جابجایی دیگر که باعث بینظمی در کلاس میشود جلوگیری خواهند کرد.
همانطور که در شکل با رنگ قرمز مشخّص است، زاویه ی بین راستای محور ساعد و سطح ساجیتال بدن در صندلیهای کلاسی ۹۰ درجه، غیر قابل تنظیم و غیر ارگونومیک است. این زاویه برای نوشتن آزار دهنده و غیر طبیعی است. امّا همانطور که با رنگ سبز مشخص است، در صندلی Benish این زاویه متناسب با حالت طبیعی بدن است و کاملاً به دلخواه کاربر تنظیم میشود، زیرا دستی قابلیّت چرخش ۳۶۰ درجه را دارد. با فرو رفتن زائدهی مربّعی در حفرهی دایرهای صندلی Benish به یک میز تحریر کوچک تبدیل میشود. بدیهی است که با توجّه به محیط بودن دایره بر مربّع و هم قطر بودن آنها، دستی میتواند به راحتی حول مرکز خود دوران کند. پس برای تغییر کاربری و تبدیل میز تحریر به صندلی راست دست یا چپ دست کافی است دستی را ۴۵ درجه به راست یا به چپ چرخانده و سپس صندلی را رو به جهت مورد نظر ( تخته کلاس) قرار دهیم. با بررسی نمونه هایی از صندلیهای مستهلک نتیجه گیری شد که کابر آگاهانه یا ناآگاهانه (و چه بسا برای تفریح و سرگرمی) دسته را بوسیله ابزارهای اثرگذار مختلفی مخدوش، چرکین و یا به نوعی تخریب کرده است. به همین دلیل در اکثر موارد بدنه و کفی صندلی سالم مانده و تنها قسمت دسته تخریب میشود که باید یا با انتقال صندلی به کارگاه دسته تعمیر شود و یا صندلی از چرخه استفاده خارج گردد. میتوان چنین نتیجه گرفت که اگر دسته صندلی قطعهای ارزان بوده و به راحتی قابل تعویض باشد، هزینه ی تعمیرات کاهش خواهد یافت. بنابراین با نگرشی موافق با طرّاحی سبز چوب را برای دسته ی صندلی و زائده ی متّصل به آن انتخاب کرده ایم تا این قطعه، ارزان، سبز و تجزیه پذیر بوده و بهراحتی قابل تعویض باشد. اگرچه زائده ی چوبی ممکن است (به عنوان یک شفت) زودتر دچار خوردگی شود و نسبت به متریالهای دیگر دارای دوام و طول عمر کمتری باشد!
